نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه سیاست های جمعیتی باید از ابعاد گوناگون بررسی و مورد توجه واقع شود، تأکید دارد «سیاستهای کاهش جمعیت کاملا بر فضای فرهنگی حاکم، تاثیرگذار بود و به نظر در نقطه مقابل هم به یک فضاسازی و کار فرهنگی مناسب نیاز هست»
برای بررسی ابعاد گوناگون این موضوع و همچنین اطلاع از رویکرد مجلس شورای اسلامی در این خصوص، با «فاطمه آلیا» نماینده شناخته شده و فعال حوزه زنان و خانواده، به بحث و گفتگو نشستیم.
- چه عوامل و زمینه هایی باعث کند شدن رشد جمعیت در سال های اخیر شد؟
در اوایل دولت سازندگی، مطالعات و بررسی هایی شد که در آن زمان به دلیل مقدمات و شرایط بعد از جنگ تحمیلی، به این نتیجه رسیدند که نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند ولی قرار نبود که این سیاست دائمی باشد.
البته فضای تبلیغات و تهاجم فرهنگی در این زمینه بی تاثیر نبود ولی باید بعد از چند سال آن طرح های موقتی متوقف میشد. ولی توجهی به این موضوع نشد و این کاهش جمعیت ادامه پیدا کرد تا اینکه در 2 – 3 سال اخیر مورد توجه واقع شد و ابعاد مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت، چون کاهش جمعیت هم مسائل فرهنگی را تحت شعاع قرار میدهد و هم به لحاظ امنیتی تهدید محسوب می شود.
- از چه لحاظ معتقدید تهدید امنیتی محسوب می شود؟
بعد از 8 سال دفاع مقدس و ناکامی دشمنان، شواهد و قرائن زیادی به دست آمده که نشان دهنده این است که نقشه استکبار جهانی هم برای ایران و هم چند کشور دیگر این بود که بعد از ناکامی در جنگ نظامی در یک مدت زمان تعیین شده به وسیله کاهش جمعیت کشور را تضعیف کنند. چون نیروی انسانی یکی از سرمایه های اصلی هر نظام و کشوری محسوب می شود، به خصوص کشورهای مسلمان و علی الخصوص شیعه!و این نشان دهنده اینست که علاوه بر مسائل فرهنگی، کاهش جمعیت از نقشه و سبقه سیاسی- امنیتی نیز برخوردار بود که توسط دشمنان با هدف تضعیف نیروی انسانی و در نتیجه به خیال خود تضعیف نظام، القا شد.
پشت سناریو کاهش جمعیت، اهداف سیاسی و امنیتی بود ولی به وسیله کار فرهنگی به صورت جدی این سیاست را پیش بردند و این مسئله را در پوششی زیبا و فریبنده و حتی شعارهای جذاب طراحی و به جامعه القا کردند. به عنوان مثال حتی در شعرها و قصه ها در سطح مهدکودک ها، در قالب سمینارها، طرح ها و نقاشی ها و حتی برنامه های صداو سیما این پیام القا میشد که فرزند کمتر، زندگی بهتر است و 2 بچه کافیست. مباحث اقتصادی و بهداشتی کاملا برنامه ریزی شده توسط سازمان های بین المللی طراحی و در داخل کشور با پول بیت المال توسط برخی مسئولان هم اجرا شد.
- چه راهکارهایی را باید برای مقابله با این مساله اتخاذ کرد؟
سیاستهای کاهش جمعیت کاملا بر فضای فرهنگی حاکم تاثیرگذار بود و به نظر در نقطه مقابل هم به یک فضاسازی و کار فرهنگی مناسب نیاز هست و در کنار آن بحث سیاست های جمعیتی را باید در ابعاد مختلف طراحی کرد ولی مقدمه آن مقدمه فرهنگی است.
واقعا چه کسی گفته که با وجود فرزند کمتر، زندگی بهتر است. خیلی از خانواده ها هستند که به واقع فرزند کمتر دارند ولی زندگی بهتری ندارند و بر عکس. بحث سیاست های جمعیتی باید از ابعاد مختلفی مورد توجه قرار بگیرد، یک بحث مربوط به ترویج ازدواج آسان است و مقابله با فرهنگ تجمل گرایی و چشم و هم چشمی و ... البته باید تسهیلات قانونی برای ازدواج آسان نیز به وجود بیاید. مثلا در موضوع سربازی پسران و یا تحصیلات دختران و حتی در بحث استخدام ها باید مشوق ها و تسهیلاتی برای افراد متأهل در نظر گرفته شود یا مواردی که در طرح سیاست های جمعیتی و یا طرح تحکیم خانواده لحاظ شده است.
نکته بعدی که باید غیر از سیاست های تشویقی اجتماعی در نظر گرفته شود، نگاه جدی نسبت به بحث ناباروری است. با توجه به گران بودن هزینه های درمانی باید تسهیلاتی برای درمان زوج های نابارور درنظر گرفته شود. بحث دیگر، بهداشت مادران باردار است که بدین ترتیب از نرخ مرگ و میر نوزادان کاسته شود. البته بعد از انقلاب اسلامی در این زمینه پیشرفت های چشمگیری داشته ایم.
توجه به این مباحث و همچنین بحث ازدواج و تحکیم خانواده می تواند در کوتاه مدت جلوی رشد منفی جمعیت را گرفته و در دراز مدت مثلا بازه زمانی 20 تا 40 سال به یک رشد جمعیت معقولی دست یابیم.
به تازگی گزارشی توسط مجمع اقتصاد جهانی منتشر شد که نشان میداد نرخ رشد جمعیت در ایران از کشورهای اروپایی و غربی نیز کمتر است. این به این معناست که خود کشورهای غربی که سردمدار فرزند کمتر، زندگی بهتر بودند، در سالهای اخیر خانواده ها را به فرزندآوری تشویق می کنند مجموعه این پیشنهادات می تواند زمینه را فراهم کند ولی بحث اصلی همان فرهنگ سازی است.
- به نظر می رسد یکی از علل اصلی عدم رغبت به فرزند آوری در اذهان عمومی، مشکلات و مسائل اقتصادی است. در حال حاضر زوج های جوان برای تأمین مخارج خود با مشکلات و سختی هایی رو به رو هستند، با این اوصاف چگونه می توان آن ها را ترغیب به فرزندآوری نمود؟
مشکلات اقتصادی و اقتصاد خانواده بسیار مهم است ولی در کنار آن یک بحث مهم تر به نام فرهنگ اقتصادی را باید در نظر بگیریم. اگر در اقتصاد لجام گسیخته، فرهنگی حاکم نباشد و تفکر راحت طلبی و فرار از مسئولیت حاکم می شود. اینها مؤلفه های اساسی هستند. فرزند مسئولیت های زیادی را در بردارد: مراقبت، پرورش، تربیت، آموزش و ... خانواده هایی که روحیه فرار از مسوولیت دارند بهانه های اقتصادی می آورند. به عبارت دیگر در عین اینکه مشکلات اقتصادی مؤلفه بسیار مهمی است ولی پژوهش های سال های اخیر نشان می دهد که یک نگاه راحت طلبی و فرار از مسوولیت بر فرهنگ خانواده ها حاکم شده است به همین دلیل تک فرزندی و حتی بی فرزندی را در خانوادههای با سطح مالی متوسط رو به بالا بیشتر می بینیم و در نقطه عکس آن در خانواده های با سطح مالی متوسط و رو به پایین و در شهرستان ها که اعتقادات قوی دارند و روحیه پذیرش مسوولیت در آن ها بیشتر است با تمام سختی ها فرزندان بیشتر و در عین حال بسیار خوب که به مدارج علمی هم رسیده اند را تربیت کرده اند. پس بدین ترتیب پژوهش های میدانی اخیر این فرضیه را رد می کند.
یک ذهنیت غلط دیگر که بر طبق سناریوی دشمن رواج دادهاند اینست که یک فرزند رشد یافته و متکامل بهتر از چند فرزند ناصالح است. باید پرسید که چه تضمینی وجود دارد که یک فرزند بدون هیچ نقصی تربیت شود و در عین حال چه چیزی اثبات می کند که خانواده های دارای چند فرزند، فرزندان ناصالحی دارند! مضافاً بر اینکه اثبات شده است که فرزندان که بدون خواهر و برادر و در آینده فاقد خاله ، دایی و عمو، عمه خواهند بود با مشکلات خیلی بیشتری مواجه هستند و به لحاظ روحی و عاطفی آسیب های زیادی دارند.
- یکی دیگر از مسائلی که در حال حاضر باعث عدم ترغیب به فرزندآوری می باشد، تفکر شایع شده بین خانم هاست که فرزند را مانع پیشرفت و باعث دور شدن از فضای اجتماع می دانند، نظر شما در این باره چیست؟
اگر کسی که نقش ها و مسوولیت های مختلف را می پذیرد، فاقد برنامه ریزی باشد، به هیچ یک از آن مسوولیت ها نخواهد رسید. حتی اگر خانمی فرزند هم نداشته باشد و به عنوان مثال شاغل و همزمان در حال تحصیل باشد، اگر برنامه ریزی نداشته باشد در هیچ یک موفق نیست و فرصت برای هیچ یک را ندارد.
در این مورد نیز پژوهش های وسیعی صورت گرفته و نتایج نشان می دهد اتفاقاً خانم هایی که با تشخیص درست اولویتها در زندگی و برنامه ریزی دقیق بر مبنای اولویتها عمل کردهاند، در همه مسئولیت های خود موفق بوده و همزمان هم فرزند داشتند،هم دارای تحصیلات عالیه بودند و هم مشارکت اجتماعی داشتند. اولویت بندی و برنامه ریزی نقشها به خودی خود آرامشی را به همراه می آورد که موجب موفقیت می شود.
مضافاً بر اینکه درصد کمی از خانم های جامعه ما شاغل هستند و پژوهشها نشان می دهد که تک فرزندی در خانواده هایی که مادر خانواده شاغل هم نیست، زیاد است.
ولی در عین حال رد نمی کنم که حاکمیت هم در جامعه ای که میخواهد جامعه سالمی باشد و رشد جمعیت متعادلی را داشته باشد، باید تسهیلات و زمینه هایی را در نظر بگیرد. البته در این زمینه در مجلس داریم کار می کنیم و مصوباتی به تصویب می رسد همانند مرخصی 9 ماهه زمایمان و آیین نامه هایی که بعد از این مرخصی شخص تضمینی برای برگشت به سمت قبلی را داشته باشد.
در این مورد نیز فرهنگ سازی حرف اول را می زند. مدیران هم باید بدانند که همه در یک کشتی هستیم و پیشرفت جامعه، پیشرفت تمامی اعضای آن است و اگر مصوباتی به تصویب می رسد بر مبنای کار و پژوهشهای کارشناسی است.
- در لابه لای بحث نیز به مصوبات و سیاستهای مجلس در زمینه رشد جمعیت اشاره کردید، چه تمهیدات دیگری را مجلس برای پیشبرد این سیاست در نظر دارد؟
بسته سیاست های جمعیتی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و به تصویب رسیده است البته برای عملیاتی شدن آن باید تبدیل به قانون شود که به همین منظور این بسته نیز در مصوبات مجلس مورد توجه است.
در حال حاضر طرحی تحت عنوان تحکیم و تعالی خانواده در کمیسیون های فرهنگی مجلس به تصویب رسیده که سیاست های تشویقی، مسائل مربوط به ازدواج آسان و تحکیم خانواده و مسائل اقتصادی و... در این طرح لحاظ شده است و به زودی به صحن علنی مجلس می آید و به وسیله همه نمایندگان از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد و اگر نیاز به حذف یا اضافه داشته باشد، اعمال و تکمیل می شود و وقتی تصویب شد، لازم الاجراست.
چقدر دولت را در این مورد همسو با مجلس میدانید؟ به عنوان مثال از جانب مشاور رییس جمهور در امور زنان ابراز شد که حتی مرخصی زایمان را برای خانمها مناسب نمی دانند و این نظر با سیاستهایی که گفتید مدنظر مجلس است کاملا متفاوت است.
ممکن است دیدگاهها و مواضعی در دولت وجود داشته باشد که با مجلس متفاوت باشد. البته نمایندگان مجلس وکلای ملت هستند و مجلس مطالبات مردم را قانونی می کند. وقتی قانونی تصویب شد دولت مکلف به انجام آن می شود حتی اگر با دیدگاه های دولت متفاوت باشد. در غیر این صورت هم مجلس از مکانیزم های نظارتی خود استفاده می کند. دولت (فرقی نمی کند چه دولتی) تا زمانی که لایحه ای برای قانون یا نظر خود به مجلس ندهد مکلف به اجرای قوانین صادر شده است و باید استدلال خود را در قالب لایحه به مجلس دهد، اگر تصویب شد، قانون جدید اجرا می شود.
- تا چه اندازه سیاستهای افزایش جمعیت را در حال حاضر جزو مطالبات مردم میدانید؟
مردم ما با فرهنگ، فهیم و در عین حال ولایت مدار هستند. وقتی مقام معظم رهبری دیدگاهی را مطرح می –کنند، بسیار مورد توجه واقع می شود. در ماه های اخیر هم جهتگیری به سمت فرزندآوری دیده شده البته این سیاست گذاریها زمانبر است و همچنان افرادی دچار تردیدهایی در این زمینه همانطور که اشاره کردید هستند. به نظرم استقبال خوبی شده، امیدواریم که شرایط اقتصادی هم رو به بهبود برود. باید در زمینه قوانینی که داریم مثل وام و تسهیلات ازدواج بیشتر تلاش کنیم. دولت هم بیشتر توجه کند که فشار اقتصادی بر مردم کمتر شود. مسکن و اشتغال از دغدغه های اساسی مردم است دولت هم به مردم وعده داده است که رونق اقتصادی و رفع مشکلات اقتصادی را در کوتاه مدت انجام میدهد.
وجه تمایز فرهنگ اسلامی- ایرانی با فرهنگ غربی همین است که مردم ما معتقد و متدین هستند و بر مبنای اعتقادات خود به عوامل غیر مادی مثل عنایات پروردگار، برکت در زندگی و تربیت فرزند صالح به عنوان یک سرمایه واقعی در زندگی و ... ایمان دارند و در مشکلاتی که به وجود می آید، راه صحیح بر مبنای معارف اسلامی را در اولویت قرار میدهند ولو اینکه احساس کنند کمبود ها و خلاءهایی هم وجود دارد.
