" امام خمینی(ره)" از معدود فقهای شیعه به شمار می روند  که تصاویر در خور و قابل توجهی از ایشان در آرشیو تلویزیون ملی ایران ثبت شده است. علی رغم حضور فعال و پر شمار دوربینهای تلویزیونی در شهر مقدس قم از اواسط دهه هفتاد که تا کنون به ضبط حجم انبوهی از تصاویر مربوط به علماء بزرگ و مراجع تقلید منجر شده است، اما از شخصیتهای دینی برجسته شیعه که پیش از میانه دهه هفتاد از دنیا رفته اند تقریبا تصویر چندانی برداشت نشده است و انگاره اغلب ایشان جز معدودی بیش از آنکه همنشین با فیلم باشند در قاب عکس قابل ملاحظه است.

 

با این حال امام خمینی در میان فقهاء هم دوره خود - که نسل قبلی فقهاء کنونی شیعه محسوب میشوند - به جهت تعدد و تنوع فیلم یک استثناء بینظیر است. شاید غیر از فیلمهای مربوط به مقطع کوتاهی از زندگی حضرت آیت الله مرعشی نجفی که به همت فرزند دور اندیش وی تصویر برداری شد، فقط تصاویر برجای مانده از زندگی و زمانه امام خمینی(ره) بتواند رسالت بازنمایی نسلهای سلف مراجع بزرگ شیعه را بر دوش کشد. به جرأت میتوان گفت اگر تصاویر برجای مانده از ایشان نبود نسلهای پسا انقلابی شیعه نمیتوانستند درک عینی و عریانی از شخصیت، قداست، ابهّت، اقتدار و شکوه مرجعیت سلف شیعه داشته باشند.

 

در این میان فقط تصاویر قرن بیستمی برجای مانده از امام خمینی(ره) است که به نمایندگی از تصویر همه بزرگان قرون و اعصار گذشته به کانال شفاف و گویایی برای ملاحظه و درک امثال شیخ مفید، شیخ صدوق، سید بحرالعلوم، میرزای بزرگ، شیخ انصاری، سید محمدکاظم یزدی، شیخ فضل الله نوری، شیخ موسس عبدالکریم حائری، آیت الله بروجردی و...تبدیل شده است. تصاویر باشکوه پیوند امام با بزرگترین امت تاریخ - که به گفته خود او از امت پیامبر(ص) بهترند- ماندگارترین و فاخرترین میراث فرهنگ تصویری شیعه از هزار و اندی سال استقامت و حقانیت است. بدین جهت و از منظری راهبردی، تصویر پردازی تلویزیونی از امام خمینی(ره) فقط مربوط به شخص یا دوره او نیست بلکه باید به مثابه "بازنمایی زندگی و زمانه تشیّع پس از غیبت کبری "درک شود. 

 

نوشتار پیش رو از این مبدأ تصویر شناختی به دنبال تذکار برخی خلأها در فرآیند "مدیریت تصویر امام" در تلویزیون ایران است:

1) انگاره امام خمینی(ره) در تلویزیون ایران در حصار نوعی بازنمایی مناسبتی قرار گرفته است. به عبارت دیگر عمده دسترسی تماشاچیان تلویزیون به صدا و تصویر رهبرشان فقط در چند مناسبت تاریخی خاص ممکن است. به غیر از دهه فجر و ایام ارتحال ایشان در 14 و 15 خرداد و نیز در روزهای منتهی به 13 به آبان به دشواری بتوان ردّ قابل توجهی از صدا و تصویر امام را در تلویزیون ایران جستجو کرد. گره زدن انگاره امام به مناسبتها در فرآیند مدیریت تصویر او از رسانه ملی نشانگر نوعی تلقی ویترینی و تاریخی از جایگاه و شخصیت ایشان است.

 

2) در اغلب موارد، پخش سخنان و مواضع امام از تلویزیون فارغ از بازنمایی زمینه و موقعیت- بخوانید شأن نزول- صحبتهای ایشان صورت میپذیرد. اینکه در کوران چه حوادث و در عکس العمل نسبت به کدام وقایع و در چارچوب چه شرایط خاص یا حاد، امام این چنین آرام یا تند، جدی یا شوخی، کوتاه یا طولانی و ... موضع گیری میکند معمولاً گنگ و مبهم است. آنچه از بازنمایی تلویزیونی بر می آید فقط امامی  است که  هر روز از حسینیه جماران پی در پی و در مورد مسائل مختلف سخن میگوید و هشدار میدهد بدون اینکه زمینهها و نیز پیامد های منبر جماران دیده یا شنیده شود. در این میانه خصوصاً برای نسلهای سوم، چهارم، پنجم و ششم انقلاب که اطلاعات تاریخی و پیرامونی آنها از زمانه و زمینه زندگی امام اندک است درک قابل توجهی از منطق فرهنگی- سیاسی- مدیریتی امام حاصل نمیشود.

 

3) تصاویر مربوط به پیوند بین نسلهای سوم و چهارم، پنجم و ششم انقلاب با امام جزو مفقودیهای تلویزیون ایران است. آنچه از رسانه ملی راجع به امام پخش میشود یا سخنان ایشان در حضور نسل اول و حداکثر دوم در حسینیه جماران است و یا خاطرات و ذهنیات کسانی از همان نسلها در مورد امام. در مجموعه بازنمایی تلویزیونی امام شاید به ندرت تصویری از دیدگاه و علاقه نسلهای متأخر به امام دیده شده باشد. گویا تأمل درباره امام و عشق بدو در همان دهه 60 و در میان اهالی فعال همان دهه متوقف شده است.

 

4) تلویزیون ایران به صورت بارزی در ازای برجسته کردن ابعاد مدیریت سیاسی امام خمینی(ره) از وجوه فرهنگی و معنوی شخصیت ایشان غفلت کرده است. بسیاری از مؤلفههای تحلیلی امام خمینی(ره) از فرهنگ ایران و جهان و مظاهر تباهی و آسیب زای آن خصوصاً در مسأله زنان، نظام تربیتی و آموزشی مدارس و مهد کودکها و، نظام اداری و فرهنگ سازمانی دستگاههای دولتی، حوزههای علمیه، هنر و هنرمندان، روشنفکران و ... به ندرت از تلویزیون پخش شده است.نهیب های سهمگین و هشدارهای بعضاً تند و تلخ ایشان در مورد وجوه آسیب زا و خطرناک فرهنگ مردم ایران شاید برای غلیظ کردن وجهه رحمانی و لطافت شخصیتی ایشان قرار است همچنان در قاب تلویزیون ایران به محاق رود.

 

5) تلویزیون ایران از بازنمایی سرنوشت و عاقبت بسیاری از مخالفان و دشمنان امام که به نحوی از انحاء تلاش در تخفیف یا تخریب شخصیت ایشان داشتند غافل است. حتی بخش اعظمی از منتقدان منصف ایشان که به مرور متوجه ضعف جدی تحلیلها و عدم دقت در شناخت خود از امام شدهاند و آماده بیان تحولات در نگرش به امام هستند در تلویزیون ایران دیده نشده اند. در حالی که روایت فرآیند دگردیسی نگاه آنها به امام شاید جزو جذابترین روایتهای متأخر سیاسی- فرهنگی تلویزیون ایران محسوب گردد. عمده تمرکز رسانه ملی در روایت امام دوستان و همراهان ایشان بوده و از فرصتهای پرداخت به  روایت دشمنان و منتقدان غفلت شده است.

 

6) روایت غم انگیز ساخت و ساز ناقص و همچنان نا تمام حرم امام و عبور سهل از کنار کم کاریهای مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، تقلیل جلال و ابهت جهانی امام به جمال و شیرینی رفتاری سید حسن مصطفوی و در عین حال نادیده گرفتن واگرایی های شخصیتی او با امام، پنهان ماندن برخورد خرد کننده امام با حسین خمینی،نوه بزرگش، در سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب از دید تلویزیون،  روایت واقعی و جامع از نحوه تمشیت بیت امام در تهران و نقش برخی مدعیان در اداره آن و بسیاری مسلیل از ایندست همچنان در انبوه لکنت های زبانی رسانه ملی گم  و گنگ مانده است. کد خبر در رجانیوز :128072 -