هري پاتر
به دنبال نمونه هاي خوبي از تحليل هاي جامعه شناختي از هنر و ادبيات بودم که به وبلاگ فرياد سکوتثمر صفي خاني از دانشجويان خوبم برخوردم. او تحليلي از هري پاتر ارائه کرده است که به منظور نقد يک برنامه تلويزيوني است. من اين تحليل زيبا را شايسته تحسين مي دانم و ثمر عزيز توانسته است بخوبي مفاهيم و رهيافت جامعه شناختي يا دقيق تر بگويم مطالعات فرهنگي را در زمينه تبيين علل استقبال از هري پاتر در جهان امروز و ايران کنوني بکار بندد. اين متن را بخوانيد.
تحليل جامعه شناختي هري پاتر در ايران
ثمر صفي خاني
به نقل از وبلاگ فرياد سکوت
مستند هري پاتر» عنوان برنامه اي بود كه از سيماي جمهوري اسلامي ايران پخش شد. به نظر مي رسد انتخاب چنين عنواني براي برنامه اي كه در صدد نقد هري پاتر برآمده، تلاشي براي جذب مخاطب با استفاده از محبوبيت فراگير هري پاتر بوده است. چنانچه مطمئنا اكثر قريب به اتفاق كساني كه پاي اين برنامه نشستند در انتظار پشت صحنه هايي از فيلم هاي هري پاتر يا مصاحبه هايي با شخصيت هاي بازيگر يا نويسنده مشهور هري پاتر بودند كه البته مطمئنا از همان ثانيه هاي اوليه برنامه و با شنيدن لحن عصباني و در عين حال تمسخر آميز گويندگان پي به هدف از ساختن و پخش اين برنامه برده اند. انتخاب چنين عنواني براي برنامه اي كه هدفي جز انتقاد بي محابا و زير سوال بردن مجموعه هري پاتر نداشته است، به بازي گرفتن مخاطب و ناديده گرفتن شعور وي مي باشد و نتيجه اي جز موضع گيري مخاطب و سلب اعتماد وي از اين رسانه ملي به همراه ندارد.
اين برنامه سرشار از بايد و نبايد هايي بود كه با خشمي ناشي ار توهين به مقدسات و مذهب به مخاطب تزريق مي شد و با ارائه مدارك و مستندات اغلب ناقص سعي بر آن بود تا «هري پاتر»، شيطاني معرفي شود كه در صدد بي اعتبار كردن باورهاي مذهبي كودكان و بزرگسالان است و به آنها انواع رذالت هاي اخلاقي ياد مي دهد. بنده تا پيش ار اين برنامه هيچ كدام از سري كتاب هاي هري پاتر را نخوانده بودم، در نتيجه ي توصيه هاي اخلاقي اين برنامه مبني بر دور انداختن اين كتاب و ايمن نگه داشتن خود از اين شر عظيم، بر آن شدم تا پيش از سوزاندن آنچه به نام «كفر» خوانده شده بود، نگاهي به نوشته هايي بياندازم كه در تمام دنيا فراگير شده و طرفداران زيادي را به خود مشغول داشته است.
هري پاتر عنوان كلي سري كتابهايي است كه توسط «جوان كاتلين رولينگ» (Joanne Kathleen Rowling) براي كودكان نوشته شده و پس از انتشار اولين جلد، مورد استقبال عمومي قرار گرفته است. وي از خلال هفت جلد كتاب، داستان دانش آموز جادوگري به نام «هري پاتر» (Harry Potter) را تعريف مي كند كه هر جلد آن مربوط به يك سال تحصيل مي باشد و آخرين جلد آن نيز با عنوان «هري پاتر و دالان هاي مرگ» (Harry Potter and the Deathly Hallows) به تازگي منتشر شده و در اختيار علاقمندان قرار گرفته است.
هري پاتر قهرمان داستان تخيلي رولينگ به اسطوره ها مي پيوندد. او نوجوان معمولي اي بيش نيست. كسي كه در ظاهر هيچ فرقي با همسن و سالان خود ندارد. او جادوگري است كه از توانايي هاي خود اطلاعي ندارد. همزمان با خواننده به توانايي هاي خاص خويش پي مي برد و خواننده را مسحور قدرتي مي كند كه او را مغرور نساخته است. در اين كتاب، جادويي به تصوير كشيده شده است كه ناممكن ها را ممكن مي سازد و خواننده را دعوت به تصور دنيايي مي كند كه در آن هيچ محدوديتي براي خواسته هاي انساني وجود ندارد. دنيايي كه با تمام خصلت هاي جادويي اش مقررات خاص خود را نيز دارا مي باشد. دنياي هري پاتر دنيايي است سرشار از شگفتي ها. قانون هاي طبيعت زير پا گذاشته مي شود، اشيا و انسان ها تغيير شكل مي دهند، زمان و مكان دستكاري مي شود و در كل تمامي محدوديت هاي اين جهاني از بين مي روند تا خوانندگان مجذوب فضايي شوند، رمز آلود،هيجان آميز و متفاوت از آنچه در دنياي واقعي هر روز تكرار مي شود.
استقبال بي نظير و همگاني از هري پاتر را مي توان حاصل سرخوردگي همگاني انسانها از جهاني دانست كه با تاكيد صرف بر محسوسات و پديده هاي عيني، خط بطلان بر تمامي احساساتي كشيده است كه گا و بي گاه بر جان انسان هاي سرگشته اين قرن آهني عارض مي شود و الگوهاي استدلالي و منطقي وي را زير سوال مي برد.
دنياي جادويي هري پاتر فرصتي است براي پشت سر گذاشتن ناتوانايي هاي بشري. در اين دنياست كه آرزوهاي دست نيافتني تحقق مي يابد. اين دنيا پاسخي است به نياز جامعه غربي. جامعه اي كه نيك مي داند امروز بيش از پيش نيازمند خدايي است كه روزي به دست تيغ جراحي سپرده. دنياي هري پاتر سرشار از جادو است، نيروهاي ماورالطبيعه اي كه به طبيعي ترين صورت ممكن مورد استفاده قرار مي گيرند. رولينگ خوب دانسته است كه روح عصيانگر انسان قرن حاضر با نفي نيروهاي ماورالطبيعي و انكار امور نامحسوس و غير تجربي راضي نمي شود. انسان غربي از دو قرن پيش نيروهاي فراطبيعي را كنار گذاشت و به محسوسات پرداخت، چون مي خواست تمام محيط اطراف خويش را تحت كنترل خود در آورد. رولينگ آنچه را انسان با علم ذاتي بر وجودش، ناديده گرفته بود، به تصوير كشيد و در دنياي خيالي خويش تحت كنترل انسان در آورد. در اين دنياي تخيلي هيچ حوزه اي باقي نمانده است كه از تسلط آدمي خارج باشد.
انسان معاصر بهتر از تمام تئوريسين هاي عصر روشنگري نياز معنوي خود را به باور كردن نيرويي برتر و ماورالطبيعي جدي گرفته است. خالق هري پاتر تمام آنچه را روزي دور ريخته شده بود، بازتوليد كرده است. او «مشنگ ها» (Muggles)، انسان هاي يك بعدي، خودخواه و پيش پا افتاده اي را كه منكر نيروهاي ماورالطبيعي مي شوند، به سخره گرفته و دنيايي را به تصوير كشيده است، سرشار از هر آنچه عقل و منطق وجود آن را ناممكن فرض مي كند. رولينگ در دنياي جادويي خود مذهب را در قالب جديدي طرح ريزي مي كند: سحر و جادو
آدمي در طول زندگي خويش به كرّات با احساسات و نيروهايي مواجه مي شود كه منشاء محسوس ندارند. وي خود را نيازمند نيروهايي مي داند كه در سختي ها و مشكلات ياري اش دهند و در جستجويي سعادتي است كه در ذهنش به تصوير مي كشد. آنچه به تمامي اين نيازهاي انكارناپذير آدمي پاسخ مي دهد، مذهب است؛ مذهب تكيه .................................
+ نوشته شده در سه شنبه 13 شهريور1386ساعت 11:16 قبل از ظهر توسط نعمت‌الله فاضلي
http://www.farhangshenasi.com/persian/node/125